Losy Anny Wazówny splotły się z losami polskimi, podobnie jak dzieje Szwecji i Rzeczpospolitej. Przybyła tu pierwszy raz w 1587 r., po tym jak jej brat Zygmunt został obrany królem. Później odwiedziła Szwecję jeszcze dwukrotnie, jednak ostatecznie pozostała w Rzeczpospolitej. Była kobietą światłą, chętną wiedzy, niezależną. Do końca życia pozostała w stanie panieńskim, mimo licznych starań o jej zamążpójście ze strony ojca i brata.

Styczność z agresywnymi Tatarami wymusiła na Kozakach zorganizowanie bractwa o charakterze militarnym. Na samym początku na czele Kozaków nie stali wbrew pozorom zwykli watażkowie, a ukrainni starostowie mieszkający na pograniczu Dzikich Pól. W początkowym okresie wśród Kozaków spokojnie można zauważyć takie nazwiska kresowych magnatów, jak Lanckorońscy czy Rożyńscy.

Dzieje Kozaczyzny, bardzo krwawe i burzliwe są jednocześnie frapujące i pokazują jak koczownicy, a następnie brać o charakterze wojskowym, stała się czynnikiem oddziałującym na szerszą politykę, a w końcu nawet czynnikiem państwowotwórczym. Jaka była jednak geneza Kozaków? Skąd się wywodzili? Jaki był ich status? Czym motywowali swoje działania?

Założyciel, pomysłodawca strony i redaktor naczelny w latach 2019–2023.

Czyli o wrogach Hieronima Radziejowskiego i niecodziennym liście biskupa Gniewosza

Krótki rys biograficzny A. Potockiego autorstwa dra Zbigniewa Hunderta (Zamek Królewski w Warszawie, Uniwersytet Warszawski), który pokazuje, że jest postać zdecydowanie warta przypomnienia!

Iwan Mazepa jest jednym z ukraińskich bohaterów narodowych, a obok Bohdana Chmielnickiego i Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego, najpopularniejszym hetmanem kozackim. Stał się symbolem walki z Moskwą. Dziś na Ukrainie stawiane są jego pomniki, natomiast jego portret widnieje na ukraińskich hrywnach. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę, że za życia Iwan Mazepa był postacią niepopularną i budzącą niechęć wśród Kozaków. Co wpłynęło na taki stan rzeczy?

Stanisław Żółkiewski jest jednym z niewielu hetmanów, który zginął na polu walki i z bronią w ręku. Prócz Żółkiewskiego w wyniku walk zginął również hetman polny koronny Marcin Kalinowski pod Batohem w 1652 r. Śmierć Żółkiewskiego obrosła jednak legendą, którą rozpowszechniali jego apologeci na czele z prawnukiem hetmana — Janem Sobieskim. Zadbał on o odpowiedni wizerunek i mit pradziada. Mit ten mówił, że sterany i zmęczony służbą publiczną Żółkiewski chciał już tylko na koniec odejść godnie z bronią w ręku i znaleźć śmierć na polu bitwy, jak na prawdziwego herosa przystało. Czy Stanisław Żółkiewski był rzeczywiście straceńcem i samobójcą, którego marzeniem pod koniec życia stała się śmierć za ojczyznę?

W latach 1680–1683 ziemie tzw. Ukrainy Prawobrzeżnej zostały poddane procesowi ponownego zasiedlenia po zniszczeniach wojennych. Nowymi kolonizatorami nie byli jednak Rusini i Polacy… a Mołdawianie. Fakt ten jest bardzo mało eksponowany w polskich opracowaniach, dlatego warto o nim przypomnieć. Mołdawska kolonizacja Prawobrzeża jest bowiem jednym z ciekawszych epizodów w historii ziem ukrainnych.

Utworzenie rejestru było jednym z przełomowych momentów w historii kozaczyzny zaporoskiej. Od II poł. XVI w. część Zaporożców traktowana była jako regularna armia służąca królowi i Rzeczypospolitej. Niestety nie wszyscy Kozacy objęci byli rejestrem i nie cieszyli się takimi samymi prawami jak Kozacy rejestrowi. Oczywiście rodziło to konflikty nie tylko między Kozakami, a Rzeczpospolitą, ale także w łonie samej Kozaczyzny.

Po pacyfikacji powstania Ostranicy i Huni Rzeczpospolita postanowiła rozwiązać problem kozacki i ująć Zaporożców w karby. Władze państwa polsko-litewskiego postanowiły narzucić Kozakom nowe i nieznane im dotychczas ograniczenia. Wojsko zaporoskie zostało również całkowicie podporządkowane szlachcie.

Po zakończeniu wojny z Moskwą w 1618 r. Rzeczpospolita stanęła przed widmem agresji Turcji. Lata 20. i 30. XVII przyniosły również powstanie kozackie, które pogłębiały przepaść między Zaporożem a Rzplitą. We wszystkich tych konfliktach udział brali Kozacy rejestrowi. Jaka była ich postawa? Jak zmieniło się Wojsko Zaporoskie w dobie hetmaństwa wielkiego Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego?

Pod koniec maja 1648 r. pod Korsuniem doszło do bitwy między armią koronną dowodzoną przez hetmanów Mikołaja Potockiego i Marcina Kalinowskiego a wojskami kozacko-tatarskimi pod wodzą Bohdana Chmielnickiego i Tuhaj-beja. Starcie rychło zamieniło się w pogrom i rzeź nieudolnie dowodzonych wojsk koronnych. Wówczas jednak niebywałą odwagą i... niesubordynacją wykazał się płk Krzysztof Korycki. Co takiego ten nieznany szerzej oficer zrobił pod Korsuniem?

18 września 1620 roku rozpoczęła się bitwa pod Cecorą, gdzie armia koronna wspierana przez Mołdawian stawiła czoła wojskom osmańskim i Tatarom. Chyba nikt lepiej nie przybliży wydarzeń tamtych dni niż ich bezpośredni uczestnik, czyli Teofil Szemberg. Żołnierz, inżynier i artylerzysta na żołdzie Rzeczpospolitej. Oddajmy zatem głos staremu wiarusowi.

4 lipca 1610 r. pod wsią Kłuszyno doszło do starcia między armią koronną dowodzoną przez hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego a wojskami moskiewskimi pod wodzą Dymitra Szujskiego i wspierającymi je szwedzkimi najemnikami dowodzonymi przez Edwarda Horna i Jakuba de la Gardie. Batalia kłuszyńska jest jednym z największych zwycięstw staropolskiego oręża. Zobaczmy, jak wyglądała ona z perspektywy hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

Zwycięstwo hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego pod Kłuszynem jest jedną z najbardziej chlubnych kart polskiego oręża. Szczupłe siły hetmana pobiły wielokrotnie większą armię moskiewską oraz wspierającą ją armię szwedzkich najemników. Niestety tak naprawdę do dziś nie wiadomo, jaki był dokładny przebieg jednej z najsłynniejszych bitew z udziałem husarii. Artykuł ten ma na celu podsumowanie i ukazanie najnowszego stanu badań i wiedzy o bitwie pod Kłuszynem.

Latem 1672 r. Imperium Osmańskie wraz ze swymi sojusznikami (Tatarzy, Kozacy, Mołdawianie i Wołosi) dokonało inwazji na Rzeczpospolitą. W sierpniu padł Kamieniec Podolski — twierdza, która stanowiła klucz do ziem ukrainnych. Na Rusi rozlały się wówczas czambuły tatarskie, które grabiły i mordowały miejscową ludność. Bezradna Rzeczpospolita przyglądała się marszowi wojsk osmańskich na Lwów — ostatnią twierdzę, która broniła dostępu do serca państwa polsko-litewskiego.

Jeszcze na kilka lat przed odsieczą wiedeńską polityka prowadzona przez Jana III była profrancuska i antyhabsburska, a zwerbowani w Polsce żołnierze walczyli z Habsburgami po stronie węgięrskich powstańców za cichym przyzwoleniem króla.

6 października 1694 r. wojska polsko-litewskie pobiły oddziały turecko-tatarskie w bitwie pod Uścieczkiem. Zwycięstwo to do dziś znane jest tylko w kręgu historyków i najbardziej zatwardziałych, obeznanych w temacie hobbystów. Niestety Uścieczko zostało wyparte przez bardziej „medialną” bitwę pod Hodowem, która została rozegrana 4 miesiące wcześniej.

Jednym z najbardziej „egzotycznych” oficerów armii koronnej był Tadeusz Daniel Boubonombek – Pers, który służył w armii koronnej w drugiej połowie XVII w.

Jednym z ciekawszych zagadnień z okresu panowania Jana III Sobieskiego niewątpliwie jest problematyka licznej emigracji Mołdawian, którzy znaleźli schronienie w Rzplitej w latach 70. i 80. XVII w. Uchodźcy mołdawscy odgrywali dość znaczną rolę, wpływając na niektóre decyzje polityczne Jana III oraz tłumnie służąc w wojsku koronnym.

W czasie powstania Chmielnickiego doszło do licznych mordów na ludności zamieszkującej tereny objęte rebelią kozacką. Zaporożcy swoją nienawiść skierowali w głównej mierze przeciw „Lachom”, duchowieństwu katolickiemu i Żydom. Nierzadko jednak ofiarą Kozaków stawała się prawosławna i ruska ludność Ukrainy. W tym tekście postaram się przybliżyć, jak wyglądał tragiczny los cywilów w pierwszych miesiącach zrywu z lat 1648—57.

Czy Kudak spełnił swoje zadanie i dał hetmanowi Koniecpolskiemu dodatkowy argument w rozmowach z osmańskimi dostojnikami dotyczących ich skarg na kozackie wyprawy?

Powstanie Kosińskiego, które trwało na ziemiach ukrainnych i białoruskich w latach 1591-1593 było pierwszym kozackim zrywem w historii Rzeczpospolitej, Jaka była jego geneza i przebieg? Zapraszam do lektury tekstu.

Bitwa pod Beresteczkiem była jednym z największych starć lądowych XVII wieku. W dniach 28-30 czerwca 1651 roku na polach beresteckich na Wołyniu stanęły naprzeciw siebie wojska Rzeczpospolitej oraz kozacko-tatarskie. Z wojskowego punktu widzenia była to bitwa bardzo ciekawa, ponieważ król Jan II Kazimierz rozegrał ją wg standardów zachodnioeuropejskiej sztuki wojennej. Była to także doskonała okazja, by ostatecznie zdławić powstanie Chmielnickiego.

Husaria w naszym kraju słusznie cieszy się sławą dzielnej i nieustraszonej jazdy, która do dziś jest symbolem chwały polskiego oręża. Niestety wielu popularyzatorów i publicystów w swej gloryfikacji skrzydlatej jazdy poszła za daleko i uczyniła z niej formację, która przez kilkaset lat była niepokonana, czyniąc z niej wręcz komiksowe i hollywoodzkie wojsko non stop gromiące przeważające siły wroga.

Co o bitwie pod Wiedniem pisali jej uczestnicy?

W czasie Potopu szwedzkiego w 1657 r. doszło do najazdu wojsk Jerzego II Rakoczego na ziemie Rzeczpospolitej. Był to efekt porozumienia szwedzko-siedmiogrodzkiego zawartego w Radnot w grudniu 1656 r. Karol X Gustaw szukał wówczas nowych sojuszników w walce z państwem polsko-litewskim. Rakoczy natomiast chciał wykorzystać trudności Rzeczpospolitej i wzbogacić się jej kosztem

Od paru lat 11 czerwca różne portale popularyzujące historię Polski z dumą przypominają: 11 CZERWCA 1694 ROKU ODBYŁA SIĘ BITWA POD HODOWEM, W KTÓREJ 400 HUSARZY POWSTRZYMAŁO 40 TYS. TATARÓW. STARCIE TO NAZYWANE JEST POLSKIMI TERMOPILAMI. Faktycznie, bitwa pod Hodowem w ciągu ostatnich lat dorobiła się statusu kultowego i regularnie stawiana jest obok takich zwycięstw staropolskiego oręża jak Kircholm, Kłuszyno czy Wiedeń.

Zapraszamy Was do lektury tekstu o przyczynach i genezie kampanii cecorskiej z 1620 r. Dowiecie się z niego, jak wyglądały stosunki polsko tureckie do wiosny 1620 r. oraz jak doszło do tego, że wojska obu państw spotkały starły się pod Cecorą.

Ten tekst chcę poświęcić problematyce urzędu hetmańskiego. Nie będę jednak rozpisywał się w nim o wielkich bitwach i kolejnych przewagach hetmanów polskich i litewskich. Skupię się natomiast na problemie dożywotności tegoż urzędu i spróbuję wykazać, dlaczego rozwiązanie to było jednym z najgorszych rozwiązań w ustroju Rzeczpospolitej.

Bohater naszego hymnu narodowego Stefan Czarniecki kojarzony jest przede wszystkim z Potopem szwedzkim oraz tzw. wojną szarpaną, w trakcie której dawał się we znaki skandynawskim najeźdźcom. Postać Stefana Czarnieckiego niewątpliwie przeszła do legendy i urosła do rangi mitu. Polacy wychowani w kulcie Czarnieckiego nie dostrzegają jednak wielu skaz i plam na życiorysie naszego narodowego bohatera.

W 1654 r. Rzeczpospolita rozpoczęła wojnę z Państwem Moskiewskim. Konflikt ten był następstwem trwającego od 6 lat powstania kozackiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Hetman zaporoski poddał się protekcji cara, którego wojska wkroczyły na tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz na Ukrainę. Stacjonujące na ziemiach ukrainnych wojska koronne pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Stanisława Rewery Potockiego i hetmana polnego koronnego Stanisława Lanckorońskiego na początku 1655 r. stoczyły z siłami kozacko-moskiewskimi bitwę pod Ochmatowem. Jaki był przebieg starcia oraz samej kampanii ochmatowskiej? Zapraszam do lektury tekstu.

Na przełomie 1671 i 1672 r. doszło do masowego buntu Lipków, czyli Tatarów służących w armii Rzeczpospolitej. Rebelianci przeszli wówczas na stronę Imperium Osmańskiego i przyłączyli się do wojsk Mehmeda IV, które napadły na państwo polsko-litewskie. W tym tekście zajmę się genezą oraz przebiegiem tamtych wydarzeń.

Zapraszamy do lektury tekstu od dra Zbigniewa Hunderta (Zamek Królewski w Warszawie, Uniwersytet Warszawski) dotyczącego konfederacji szczebrzeszyńskiej

Z okazji rocznicy podpisania traktatu w Karłowicach warto przypomnieć o tym nadal mało znanym w Polsce wydarzeniu.