Dzieje Kozaczyzny, bardzo krwawe i burzliwe są jednocześnie frapujące i pokazują jak koczownicy, a następnie brać o charakterze wojskowym, stała się czynnikiem oddziałującym na szerszą politykę, a w końcu nawet czynnikiem państwowotwórczym. Jaka była jednak geneza Kozaków? Skąd się wywodzili? Jaki był ich status? Czym motywowali swoje działania?

Czyli jak wyglądali Tatarzy według opisu Wilhelma Beauplana

Stanisław Żółkiewski jest jednym z niewielu hetmanów, który zginął na polu walki i z bronią w ręku. Prócz Żółkiewskiego w wyniku walk zginął również hetman polny koronny Marcin Kalinowski pod Batohem w 1652 r. Śmierć Żółkiewskiego obrosła jednak legendą, którą rozpowszechniali jego apologeci na czele z prawnukiem hetmana — Janem Sobieskim. Zadbał on o odpowiedni wizerunek i mit pradziada. Mit ten mówił, że sterany i zmęczony służbą publiczną Żółkiewski chciał już tylko na koniec odejść godnie z bronią w ręku i znaleźć śmierć na polu bitwy, jak na prawdziwego herosa przystało. Czy Stanisław Żółkiewski był rzeczywiście straceńcem i samobójcą, którego marzeniem pod koniec życia stała się śmierć za ojczyznę?

Pod koniec maja 1648 r. pod Korsuniem doszło do bitwy między armią koronną dowodzoną przez hetmanów Mikołaja Potockiego i Marcina Kalinowskiego a wojskami kozacko-tatarskimi pod wodzą Bohdana Chmielnickiego i Tuhaj-beja. Starcie rychło zamieniło się w pogrom i rzeź nieudolnie dowodzonych wojsk koronnych. Wówczas jednak niebywałą odwagą i... niesubordynacją wykazał się płk Krzysztof Korycki. Co takiego ten nieznany szerzej oficer zrobił pod Korsuniem?

Latem 1672 r. Imperium Osmańskie wraz ze swymi sojusznikami (Tatarzy, Kozacy, Mołdawianie i Wołosi) dokonało inwazji na Rzeczpospolitą. W sierpniu padł Kamieniec Podolski — twierdza, która stanowiła klucz do ziem ukrainnych. Na Rusi rozlały się wówczas czambuły tatarskie, które grabiły i mordowały miejscową ludność. Bezradna Rzeczpospolita przyglądała się marszowi wojsk osmańskich na Lwów — ostatnią twierdzę, która broniła dostępu do serca państwa polsko-litewskiego.

6 października 1694 r. wojska polsko-litewskie pobiły oddziały turecko-tatarskie w bitwie pod Uścieczkiem. Zwycięstwo to do dziś znane jest tylko w kręgu historyków i najbardziej zatwardziałych, obeznanych w temacie hobbystów. Niestety Uścieczko zostało wyparte przez bardziej „medialną” bitwę pod Hodowem, która została rozegrana 4 miesiące wcześniej.

W czasie powstania Chmielnickiego doszło do licznych mordów na ludności zamieszkującej tereny objęte rebelią kozacką. Zaporożcy swoją nienawiść skierowali w głównej mierze przeciw „Lachom”, duchowieństwu katolickiemu i Żydom. Nierzadko jednak ofiarą Kozaków stawała się prawosławna i ruska ludność Ukrainy. W tym tekście postaram się przybliżyć, jak wyglądał tragiczny los cywilów w pierwszych miesiącach zrywu z lat 1648—57.

Bitwa pod Beresteczkiem była jednym z największych starć lądowych XVII wieku. W dniach 28-30 czerwca 1651 roku na polach beresteckich na Wołyniu stanęły naprzeciw siebie wojska Rzeczpospolitej oraz kozacko-tatarskie. Z wojskowego punktu widzenia była to bitwa bardzo ciekawa, ponieważ król Jan II Kazimierz rozegrał ją wg standardów zachodnioeuropejskiej sztuki wojennej. Była to także doskonała okazja, by ostatecznie zdławić powstanie Chmielnickiego.

W czasie Potopu szwedzkiego w 1657 r. doszło do najazdu wojsk Jerzego II Rakoczego na ziemie Rzeczpospolitej. Był to efekt porozumienia szwedzko-siedmiogrodzkiego zawartego w Radnot w grudniu 1656 r. Karol X Gustaw szukał wówczas nowych sojuszników w walce z państwem polsko-litewskim. Rakoczy natomiast chciał wykorzystać trudności Rzeczpospolitej i wzbogacić się jej kosztem

Od paru lat 11 czerwca różne portale popularyzujące historię Polski z dumą przypominają: 11 CZERWCA 1694 ROKU ODBYŁA SIĘ BITWA POD HODOWEM, W KTÓREJ 400 HUSARZY POWSTRZYMAŁO 40 TYS. TATARÓW. STARCIE TO NAZYWANE JEST POLSKIMI TERMOPILAMI. Faktycznie, bitwa pod Hodowem w ciągu ostatnich lat dorobiła się statusu kultowego i regularnie stawiana jest obok takich zwycięstw staropolskiego oręża jak Kircholm, Kłuszyno czy Wiedeń.

Zapraszamy Was do lektury tekstu o przyczynach i genezie kampanii cecorskiej z 1620 r. Dowiecie się z niego, jak wyglądały stosunki polsko tureckie do wiosny 1620 r. oraz jak doszło do tego, że wojska obu państw spotkały starły się pod Cecorą.

Ten tekst chcę poświęcić problematyce urzędu hetmańskiego. Nie będę jednak rozpisywał się w nim o wielkich bitwach i kolejnych przewagach hetmanów polskich i litewskich. Skupię się natomiast na problemie dożywotności tegoż urzędu i spróbuję wykazać, dlaczego rozwiązanie to było jednym z najgorszych rozwiązań w ustroju Rzeczpospolitej.

W 1654 r. Rzeczpospolita rozpoczęła wojnę z Państwem Moskiewskim. Konflikt ten był następstwem trwającego od 6 lat powstania kozackiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Hetman zaporoski poddał się protekcji cara, którego wojska wkroczyły na tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz na Ukrainę. Stacjonujące na ziemiach ukrainnych wojska koronne pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Stanisława Rewery Potockiego i hetmana polnego koronnego Stanisława Lanckorońskiego na początku 1655 r. stoczyły z siłami kozacko-moskiewskimi bitwę pod Ochmatowem. Jaki był przebieg starcia oraz samej kampanii ochmatowskiej? Zapraszam do lektury tekstu.

Na przełomie 1671 i 1672 r. doszło do masowego buntu Lipków, czyli Tatarów służących w armii Rzeczpospolitej. Rebelianci przeszli wówczas na stronę Imperium Osmańskiego i przyłączyli się do wojsk Mehmeda IV, które napadły na państwo polsko-litewskie. W tym tekście zajmę się genezą oraz przebiegiem tamtych wydarzeń.